1. Khái niệm bị can, bị cáo trong tố tụng hình sự
Theo Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 (BLTTHS):
- Bị can là người đã bị khởi tố về hình sự.
- Bị cáo là người đã bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử.
Dù ở giai đoạn nào, cả bị can và bị cáo đều là những người bị Nhà nước buộc tội, vì vậy pháp luật quy định rõ ràng về quyền và nghĩa vụ nhằm đảm bảo nguyên tắc công bằng, khách quan.
2. Nguyên tắc bảo vệ quyền con người
Trong tố tụng hình sự, quyền con người là yếu tố cốt lõi. Điều 31 Hiến pháp 2013 và Điều 13 BLTTHS 2015 khẳng định:
- Không ai bị coi là có tội cho đến khi có bản án kết tội có hiệu lực pháp luật.
- Người bị buộc tội có quyền được bào chữa, được bảo vệ.
Nguyên tắc này chính là nền tảng bảo đảm các quyền của bị can, bị cáo trong suốt quá trình điều tra và xét xử.
3. Quyền của bị can trong giai đoạn điều tra
Trong giai đoạn điều tra, bị can có nhiều quyền cơ bản:
3.1. Quyền được thông báo và giải thích
- Được thông báo lý do khởi tố, quyết định tố tụng liên quan.
- Được giải thích quyền và nghĩa vụ một cách rõ ràng.
3.2. Quyền bào chữa
- Tự bào chữa hoặc nhờ luật sư, trợ giúp viên pháp lý.
- Được gặp và trao đổi riêng với luật sư ngay từ khi bị tạm giữ, tạm giam.
3.3. Quyền trình bày, đưa chứng cứ
- Được trình bày lời khai, ý kiến.
- Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu để chứng minh mình vô tội.
3.4. Quyền khiếu nại
- Có quyền khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng trái pháp luật.
4. Quyền của bị cáo trong giai đoạn xét xử
Khi vụ án được đưa ra xét xử, bị cáo được hưởng nhiều quyền quan trọng hơn:
4.1. Quyền được xét xử công khai, công bằng
- Phiên tòa xét xử công khai, trừ trường hợp đặc biệt.
- Bị cáo có quyền tham gia phiên tòa, nghe công bố cáo trạng.
4.2. Quyền bào chữa tại tòa
- Tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa.
- Được nói lời sau cùng trước khi Hội đồng xét xử nghị án.
4.3. Quyền tranh luận
- Tham gia tranh luận, đối đáp với Kiểm sát viên, người bảo vệ quyền lợi của bị hại.
- Yêu cầu Tòa án ghi nhận đầy đủ ý kiến của mình.
4.4. Quyền kháng cáo
- Trong thời hạn luật định, bị cáo có quyền kháng cáo bản án nếu cho rằng không đúng pháp luật.
5. Những bảo đảm pháp lý đi kèm
Ngoài các quyền nêu trên, pháp luật còn có những cơ chế bảo đảm:
- Cơ quan tố tụng phải tôn trọng quyền im lặng của bị can, bị cáo.
- Nghiêm cấm dùng nhục hình, bức cung, mớm cung.
- Quy định rõ ràng về thời hạn điều tra, tạm giam để tránh kéo dài tùy tiện.
6. Vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền lợi
Luật sư là người đồng hành quan trọng của bị can, bị cáo:
- Tư vấn, giải thích pháp luật, giúp thân chủ hiểu rõ quyền lợi.
- Thu thập, cung cấp chứng cứ hợp pháp.
- Tranh luận tại tòa, bảo vệ quyền lợi chính đáng.
- Đề xuất tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.
7. Hệ quả nếu quyền bị vi phạm
Nếu cơ quan tiến hành tố tụng vi phạm quyền của bị can, bị cáo:
- Lời khai, chứng cứ thu thập trái pháp luật sẽ không được công nhận.
- Có thể dẫn đến việc hủy án, điều tra lại.
- Người tiến hành tố tụng vi phạm có thể bị xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm.
8. Dịch vụ pháp lý tại Văn Phòng Luật Sư Đức Phúc và Cộng Sự
Trong thực tế, nhiều bị can, bị cáo và gia đình lo lắng, hoang mang khi vướng vòng tố tụng, không biết rõ quyền lợi của mình. Đây là lúc vai trò của luật sư đặc biệt cần thiết.
Văn Phòng Luật Sư Đức Phúc và Cộng Sự – với đội ngũ luật sư hình sự giàu kinh nghiệm – cam kết:
- Tư vấn toàn diện về quyền và nghĩa vụ của bị can, bị cáo.
- Tham gia ngay từ giai đoạn điều tra để đảm bảo không xảy ra bức cung, mớm cung.
- Bào chữa chuyên nghiệp tại tòa, bảo vệ quyền lợi chính đáng của khách hàng.
- Hỗ trợ kháng cáo, xin giảm nhẹ hình phạt trong trường hợp có căn cứ.
Với phương châm “Tận tâm – Bảo vệ – Hiệu quả”, Văn Phòng Luật Sư Đức Phúc và Cộng Sự là điểm tựa pháp lý vững chắc cho mọi khách hàng khi đối diện với những vụ án hình sự phức tạp.
9. Kết luận
Quyền của bị can, bị cáo trong quá trình điều tra và xét xử là trụ cột bảo đảm công lý, thể hiện tính nhân văn của pháp luật hình sự Việt Nam. Việc nắm rõ các quyền này không chỉ giúp người bị buộc tội tự bảo vệ mình, mà còn là cơ sở để xã hội giám sát hoạt động tố tụng, hạn chế oan sai.
Nếu bạn hoặc người thân không may vướng vòng lao lý, hãy liên hệ ngay với Văn Phòng Luật Sư Đức Phúc và Cộng Sự để được đồng hành, tư vấn và bào chữa kịp thời, đúng pháp luật.
